تاریخچه صنعت چاپ

چاپ را به اصطلاح انتقال مطالب در قالب تصاویر ، نوشته ، اعداد و رقم به مخاطبین خود برای انتقال اطلاعات می باشد. که این مطالب برروی یک فرمی در تیراژ بالا صورت می گیرد.

خود واژه چاپ برگرفته از یک لغت قدیمی تری به نام چهاپ کی باشد که این لغت خود به معنی فشردن سطحی بر سطح دیگر می باشد. بعضی ها خود لغت چاپ را به معنای نقش و اثر که برروی متون و سطوح مختلف درج می شود.

ما قصد داریم در مقاله تاریخچه صنعت چاپ توضیحات تکمیلی از ابتدا تا توسعه یافتن صنعت چاپ چه در ایران و جهان بپردازیم و امیدوار هستیم با مطالعه این مقاله تاریخچه صنعت چاپ بتوانید به نکات بسیار ارزشمند و کاربردی در این زمینه برسید.

معنای اصلی خود لغت چاپخانه محلی که در آن چاپ و متون نوشتاری اتفاق می افتد. به نوع ساده تر چاپخانه یک کارگاه و یا یک مجتمعی می باشد که از عهده خدمات چاپی و نوشتاری انجام بشود یا به عبارت دیگر محلی که خدمات چاپی مانند چاپ کارت ویزیت ، چاپ تراکت ، چاپ بروشور ، چاپ پاکت ، چاپ سربرگ ، چاپ فاکتور ، چاپ لیبل و … در آن انجام بشود.

امروز صنعت چاپ بعنوان یک ابزار کلیدی و کاربردی برای نشر و توسعه امور نوشتاری هر حکومت محسوب می شود و ضرورت وجودی این موضوع برای همگان واضح و مبرهن می باشد.

تاریخ پیدایش صنعت چاپ در جهان

۳۰۰۰ هزار سال قبل از میلاد مسیح نخستین رویدادهای پیدایش صنعت چاپ می توان به ساکنین بین النهرین اشاره کرد که از مهره های استوانه ای برای چاپ نوشته و تصاویر برروی سطوح گلی استفاده می کردند. در جوامع دیگر همچون چین و مصر از تمبرهای کوچک برای چاپ برروی سطوح و پارچه استفاده می کردند.

در قرن دوم پس زا میلاد مسیح یک دانشمند چینی به نام تسای لون برای اولین بار موفق به اختراع و تولید کاغذ در جهان شد.

در قرن هفتم میلادی کتاب کوچکی که در آن مطالبی از متون انجیل یوحنا به زبان یونانی بود در تابوت گذاشته شد که محققان موفق شدند جسد او را در کلیسایی در بریتانیا قرار داشت نبش قبر بکنند و این کتاب با ارزش را از آن خارج بکنند و در حال حاضر کتاب انجیل کاتبرت قدیمی ترین کتاب اروپایی محسوب می شود.

در قرن یازدهم مجدد یک دانشمند چینی به نام بی شنگ موفق شد برای اولین بار حروف متحرکی چاپی را اختراع بکند اون حروف چاپی خودش را با گل رس ایجاد و اختراع کرد. قرن دوازده تازه تکنولوژی ساخت و صنعت کاغذ به اروپا رسید.

در قرن سیزده برای نخستین بار حروف فلزی برنز در چین و ژاپن طراحی شد که قدیمی ترین این نمونه به سال های ۱۳۹۷ میلاد مسیح میرسد.

هنر چوب تراشی از دیرباز در بسیاری از کشورها سابقه داشت و این هنر در اوایل قرن ۱۵ به اروپا رسید. هنر چوب تراشی یک هنر حکاکی تصویر و متون برروی سطوح می باشد. این هنر توسط چاقوهای مخصوص برروی سطوح چوبی ایجاد میشد.

در سالهای آینده این هنر را توسعه دادند و از آن بعنوان تکثیر و نشر مطالب استفاده کردند. به گونه ای که مانند مهم مطالب خودشان را برروی آن حک می کردند و سپس با قراردادن در جوهر و سپس آن سطح را برروی کاغذ قرار می دادند. بیشتر این نوع چاپ ها در کتابخانه های اروپایی قرار دارد و کتاب های متنوعی از جمله کتاب انجیل و گوتنبرگ به وسیله این نوع نشر و چاپ گردید.

در سال ۱۴۶۵ یک هنرمند آلمانی گراور سازی با قلم را ابداع کرد. در این تکنیک یک تصویر بر روی یک صفحه فلزی (مسی) به وسیله جسم نوک تیز حک می‌شود.

ویلیام کاگستون در سال ۱۴۷۶ تجهیزاتی از هلند خریداری کرد و اولین ماشین چاپ را در انگلستان ساخت. در همان سال گراور سازی مسی برای اولین بار برای چاپ تصاویر استفاده شد. صنعت چاپ در اواخر قرن پانزدهم در بیش از ۲۵۰ شهر مهم در سر تا سر اروپا گسترش یافت.

تاریخچه صنعت چاپ در ایران

تاریخ چاپ در ایران به پنج قرن پیش از میلاد مسیح یعنی به دوران پادشاهان هخامنشی و مهرهای سلطنتی می‌رسد که برای تأیید احکام و فرمان‌های حکومتی از آن‌ها استفاده می‌کردند. ورود واژهٔ چاپ به زبان فارسی را به اواخر قرن هفتم هجری و زمان سلطنت گیخاتوخان، پسر اباقاخان مغول (۶۹۰–۶۹۴ق) نسبت می‌دهند

نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفویان بازمی‌گردد که کشیشان ارامنه در جلفای اصفهان با آن تعدادی دعا و ذکرهای مسیحی را چاپ کردند. در دوره حکومت نادرشاه افشار به گزارش دو سیاح خارجی جزوه‌هایی به لاتینی و عربی در ایران چاپ و پخش شد. اما این در دوران ولایت عهدی عباس میرزای نایب السلطنه است که صنعت چاپ در ایران به‌طور جدی آغاز و شکل می‌گیرد. زمان فتحعلیشاه قاجار خواهان پیشرفت‌های نظامی و سیاسی بود، به ویژه برای تعلیم و آموزش سپاه شکست خورده در جنگ‌های با روس و دیگر علوم لازم، به ضرورت رفع عقب ماندگی‌های محسوس در آن زمان؛ در این میان چاپخانه‌ای لازم بود که به نشر روزنامه و کتاب‌های آگاهی دهنده به ویژه کتاب‌های علمی اختصاص یابد. این مهم سرانجام با حمایت و پی‌گیری‌های او محقق شد. بدین ترتیب، او بنای نخستین چاپخانه‌ای را گذاشت که در ایران، به زبان فارسی و با روش چاپ سربی، به نشر کتاب پرداخت.

پیدایش چاپ تصویری در ایران به زمان محمد شاه بر می‌گردد. نخستین کتاب شناخته شده‌ای که چاپ مصور شد، کتاب «لیلی و مجنون» مکتبی بود که در سال۱۲۵۹هـ. ق به چاپ رسیده‌است.

روزنامهٔ وقایع اتفاقیه به عنوان اولین روزنامهٔ دولتی و دومین روزنامهٔ ایرانی نیز از شماره ۴۷۰ (مورخ پنج شنبه ۲۱ محرم ۱۲۷۷) به بعد، مصور است و در مدت چهار سال ۸۸ شماره آن را مصور چاپ کرده‌اند. از آن پس، بهره‌گیری از چاپ مصور به تدریج در روزنامه‌های دیگر نیز معمول شد.

اولین فرد ایرانی که چاپ تصویری را فرا گرفت، آقا میرزا عبدالمطلب نقاش باشی اصفهانی بود. میرزا عبدالمطلب از طرف امنای دولت به فرنگ فرستاده شده و در آن جا چاپ تصویری آموخته بود. وی از هوشمندان عصر خود بود و افراد دیگری از جمله آقا میرزا ابوتراب نقاش مخصوص وزارت انطباعات چاپ مصور را از او فراگرفته‌اند. در نظر داشته باشیم که میان چاپ سنگی مصور و چاپ سربی مصور تفاوت بود.

شیوه های مختلف چاپی

حال بعضی از ابداعات چاپ در قرن ۱۹ و ۲۰ م را بررسی نماییم. در دههٔ آخر قرن ۱۸ م تحولاتی در چاپ ایجاد شد؛ از جمله اینکه در همین دوره شخصی به نام آلویز سنفلدر اتریشی چاپ سنگی را برای تکثیر ورقه‌های موسیقی ابداع کرد و به آن به عنوان جایگزینی برای سیاه قلم کاری نگاه کرد. در این روش نگاره به وسیلهٔ یک قلم تیز یا عمل یک اسید بر سطح سنگ ایجاد می‌شود و نگاره با رنگ سیاه بر سطح سنگ خاکستری ترسیم می‌شود. از همین جهت تصور کار نهایی چندان مشکل نبود. در این شیوه روش کار این‌گونه است که قسمت‌هایی را که نمی‌خواستند چاپ شود (روی سنگ) مرطوب می‌کردند و در نتیجه مرکب چاپ که چرب است به آن قسمت‌ها نمی‌چسبید و قسمت‌های خشک مرکب را جذب می‌کردند و بدین صورت سطح آماده چاپ شامل دو قسمت بود:

بخش مرطوب (برای قسمت‌های سفید)

بخش خشک (برای قسمت‌های سیاه یا رنگی)

به‌طور کلی به ۳ روش می‌توان یک نمونه (تصویر یا نوشته) را به چاپ رساند که عبارتند از:

چاپ برجسته یا لترپرس یا تایپوگرافی

چاپ گود یا فرورفته یا هیلوگراوور

چاپ مسطح یا پلانوگرافی یا لیتوگرافی

چاپ در ایران از ۱۳۵۷ به این سو به طور کلی بر اثر چند عامل رو به رشد نهاده است: افزایش عناوین کتاب و نشریه؛ برداشته شدن ممیزی، جز در دورههایی کوتاه؛ گسترش آموزش چاپ؛ انتشار نشری های تخصصی در این زمینه؛ گسترش و تقویت صنف صنعت چاپ و صنف های وابسته؛ ورود تجهیزات و فنون جدید چاپ، به ویژه استفاده از رایانه و دستگاهها و سبک ها و نظام های رایان های که انقلابی در اطلاعات و ارتباطات در سطح جهانی به بار آورده است؛ توسعه دانشگاهها و آموزش عالی؛ افزایش جمعیت و رشد سریع نسل جدید لازم التعلیم و نیاز به چاپ منابع جدید؛ گسترش نهضت سوادآموزی و نظایر اینها در سال ۱۳۷۱ روش چاپ رنگی در مطبوعات به کار گرفته شد. روزنامه همشهری نخستین روزنامه رنگی ایران است. اهمیت چاپ عکس در بسیاری از فرم های ثبت نام و شرایط نگهداری سبب توسعه در این صنعت چاپ عکس در کشور شد. در همین سال آیین نامه جدیدی در خصوص تأسیس چاپخانه ها و واحدهای وابسته و چگونگی نظارت بر آنها به تصویب رسید. در زمینه چاپ، ۳ نشریه تخصصی و نیمه تخصصی انتشار مییابد: ماهنامه صنعت چاپ؛ ماهنامه چاپ و بسته بندی؛ ماهنامه چاپ و انتشار چاپ تمبر، اوراق بهادار، اسناد، بلیت اتوبوسهای شهری، برگه های عوارض و نظایر اینها در چاپخانه های دولتی و تحت مقررات خاصی انجام میگیرد. چاپخانه ویژه چاپ اسکناس در ۱۳۶۱ تأسیس و سال بعد به بهره برداری رسید و از ۱۳۶۷ اسکناس کشور کلاً در این چاپخانه چاپ شده است و با تصویب شوراى عالى انقلاب فرهنگى روز ۱۱ شهریور به عنوان روز صنعت چاپ نامگذارى شده است.

امیدوار هستیم مقاله تاریخچه صنعت چاپ برای شما مفید و سودمند بوده باشد و شما با مطالعه دقیق این مقاله به زمان پیدایش صنعت چاپ در ایران و جهان برسید